styczeń/luty 2015

Kazania maryjne
 
Tom pierwszy zawiera 33 polskie kazania maryjne od XIV do XX wieku. W selekcji tak obfitego i zróżnicowanego materiału autorzy, Roman Mazurkiewicz i Kazimierz Panuś, zadbali o to, by zebrany materiał odzwierciedlał w możliwie proporcjonalnym stopniu dorobek kolejnych stuleci i epok, z wyraźną jednak preferencją dla kazań dawnych, powstałych przed końcem XVIII wieku, najmniej znanych, trudno dostępnych, wymagających szczegółowego i zazwyczaj dość specjalistycznego komentarza. Dzięki temu Czytelnik polski może po raz pierwszy w swoim języku zapoznać się z kazaniami: Na Wniebowzięcie błogosławionej Maryi Mateusza z Krakowa, O zwiastowaniu Maryi Mikołaja z Błonia i Orędowniczka nasza Stanisława Abrahama Bzowskiego, które zostały pieczołowicie przełożone z łaciny przez dr. Roberta Sawę z Lublina. Badania R. Mazurkiewicza doprowadziły do całkiem niespodziewanych wyników. Uczony ten ustalił, że uznawane dotąd za oryginalne polskie kazanie Jana z Szamotuł zwanego Paterkiem O poczęciu Maryjej Panny Czystej jest kompilacją obszernych fragmentów zbioru „kazań wzorcowych” węgierskiego franciszkanina Pelbarta z Temesvar Stellarium coronae Benedictae Mariae Virginis. Trzeba więc dokonać korekty podręczników uniwersyteckich i niejednej pracy naukowej o Janie z Szamotuł.
Tematyka kazań maryjnych skoncentrowana jest wokół centralnych prawd takich jak: macierzyństwo, dziewictwo, pośrednictwo, świętość i współodkupienie Matki Bożej. Kult maryjny stał się jednym z głównych tematów polemik reformacyjnych od pierwszej połowy XVI wieku. W prezentowanej antologii ich świadectwem są z jednej strony kazania Grzegorza Orszaka i Krzysztofa Kraińskiego, z drugiej zaś Jakuba Wujka, Stanisława Abrahama Bzowskiego i Szymona Starowolskiego. Warto również zwrócić uwagę na krystalizującą się ostatecznie na przełomie XVII i XVIII wieku ideę szczególnej opieki Matki Bożej nad Polską. Jak piszą autorzy w erudycyjnym wstępie, w kazaniu wygłoszonym na Jasnej Górze w roku 1717 z okazji koronacji cudownego wizerunku paulin Dominik Paprocki przytoczył żartobliwą opinię kaznodziei, zgodnie z którą to sama Maryja zdecydowała w niebie o wzięciu Polski pod swą protekcję i stwierdziła: „Ego volo Poloniam!”. Kazania maryjne ostatnich dwóch stuleci reprezentowane są przez teksty wielkich czcicieli Matki Pana takich jak: Ignacy Hołowiński, Piotr Semenenko, Józef Sebastian Pelczar, Konstanty Maria Żukiewicz, Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła. Byli to nie tylko wybitni, ale także święci mówcy.
 
 
Kazania pogrzebowe
 
Tom drugi zawiera antologię polskich kazań pogrzebowych. Z ogromnego wielotysięcznego zbioru tekstów, wygłaszanych i spisywanych przez ponad 600 lat, tom opracowany przez K. Panusia i M. Skwarę wydobywa i przybliża 15 najciekawszych kazań funeralnych poświęconych królom, a także tym Polakom z ostatnich stuleci, którzy dzięki zasługom intelektu, sile woli, działaniom militarnym i sukcesom w szeroko rozumianym życiu narodu, za królów byli i są uważani. W grupie tekstów staropolskich są więc kazania wygłaszane w trakcie głównych obrzędów pogrzebowych (np. z pogrzebu królowej Jadwigi, Stanisława ze Skarbimierza, czy z pogrzebu Stefana Batorego, Hieronima Powodowskiego), jest kazanie rocznicowe (Kazanie w rocznicę śmierci Jadwigi, królowej Polski Franciszka z Brzegu), jest także kazanie – zgodnie z wolą mówcy kościelnego – pełniące funkcję kazania wzorcowego (Kazanie na pogrzebie Zygmunta Augusta Marcina Białobrzeskiego). Wybrane teksty dają się też podzielić ze względu na osoby, którym zostały poświęcone. Mamy więc w tomie dwa kazania dotyczące św. Jadwigi; trzy kazania, których bohaterami są Jagiellonowie; trzy kazania odnoszące się do królów elekcyjnych; jedno kazanie poświęcone prymasowi i dwa współwydane kazania dotyczące pary królewskiej. „Gdy królów nam Bóg zabrał” (W. Chotkowski) powstawały kazania pogrzebowe poświęcone „królom ducha i czynu” inspirującym do walki o wolną ojczyznę i przetrwanie narodu, osobom niezwykle zasłużonym dla kultury polskiej. Taki charakter mają kazania z pogrzebów księcia Józefa Poniatowskiego, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza i Krzysztofa Kieślowskiego. Całość tomu wieńczy homilia żałobna abp. Stanisława Gądeckiego, upamiętniająca niedawną tragedię narodu polskiego, jaką była katastrofa smoleńska z 10 kwietnia 2010 roku.
 
 
Kazania o męce Pańskiej
 
Tom trzeci recenzowanej kolekcji, opracowany przez J. Gruchałę i K. Panusia, poświęcony jest męce Chrystusowej. Kazanie jako gatunek oratorstwa kościelnego, łączący zawartość teologiczną z perswazyjnymi środkami oddziaływania, pozwala poznać stan świadomości kaznodziejów i ich odbiorców. Zawarte w tym tomie wystąpienia Marcina Białobrzeskiego, Piotra Skargi, Gabriela Leopolity, Fabiana Birkowskiego, Jacka Liberiusza, Franciszka Rychłowskiego, Waleriana i Bernarda Gutowskiego, Augustyna Rakiewicza, Adriana Seriewicza, Jana Franciszka Włockiego i Michała Karpowicza uświadamiają jak nasi przodkowie pojmowali tajemnice wiary, co słyszeli w świątyniach, jak interpretowali teksty biblijne. W tomie zamieszczono także dwa kazania różnowiercze: Grzegorza Orszaka i Mikołaja Reja. Męka Chrystusa jest także centralnym tematem kazań w dwóch ostatnich stuleciach. Przy pryncypialnym założeniu, że uwaga badawcza antologii skupia się przede wszystkim na mało znanych tekstach staropolskich w antologii zamieszczono i wyjaśniono jedynie sześć kazań z XIX i XX wieku poświęconych passio Christi, takich kaznodziejów tych czasów jak: Zygmunt Golian, Antoni Szlagowski, Józef Kłos, Józef Teodorowicz, Jan Pietraszko i Edward Staniek.
Warto na zakończenie podkreślić, że te trzy tomy antologii próbują przybliżyć ogromne obszary najbardziej zaniedbanego badawczo działu naszego piśmiennictwa, jakim są kazania. Tomy te stanowią cenny materiał źródłowy do poznania dziejów języka, literatury, sztuki, kultury religijnej, duchowości i obyczajów. Jak każdy wybór cząstki pretendującej do reprezentowania całości, również komponowanie zawartości tych antologii wymagało od autorów podejmowania decyzji trudnych i nieoczywistych, zwłaszcza w zakresie doboru kaznodziejów i tekstów. Myślę, że twórcy tych tomów sprostali podjętym wyzwaniom. Dlatego wszystkim polskim homiletom i kaznodziejom pragnę gorąco zarekomendować tę publikację, która w pełni odpowiada wspomnianej wyżej potrzebie wypisów z historii kaznodziejstwa.
 
* * *
Tom 1: Kazania maryjne, wydali i opracowali Roman Mazurkiewicz i Kazimierz Panuś, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2014, ISBN 978-83-7643-106-2, ss. 656. Seria: Kazania w kulturze polskiej. Edycje kolekcji tematycznych, pod redakcją Kazimierza Panusia.
Tom 2: Kazania funeralne, wydali i opracowali Kazimierz Panuś i Marek Skwara, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2014, ISBN 978-83-7643-107-9, ss. 597. Seria: Kazania w kulturze polskiej. Edycje kolekcji tematycznych, pod redakcją Kazimierza Panusia.
Tom 3: Kazania pasyjne, wydali i opracowali Janusz Gruchała i Kazimierz Panuś, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2014, ISBN 978-83-7643-108-4, ss. 591. Seria: Kazania w kulturze polskiej. Edycje kolekcji tematycznych, pod redakcją Kazimierza Panusia.
Książki dostępne są w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Więcej informacji na temat trzech tomów antologii kaznodziejstwa polskiego zob. portal Staropolska.pl.