listopad/grudzień 2017

Od redakcji „Biblioteki Kaznodziejskiej”: Poniżej publikujemy wprowadzenie do Programu przepowiadania na rok 2017/2018, które jest częścią Programu duszpasterskiego Kościoła w Polsce na rok 2017/2018, przygotowanego przez Komisję Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski, którą kieruje abp Wiktor Skworc. Autorem Programu przepowiadania jest ks. prof. dr hab. Stanisław Dyk, kierownik Katedry Homiletyki w Instytucie Liturgiki i Homiletyki na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Za zgodą Komisji Duszpasterstwa KEP oraz ks. prof. dr. hab. Stanisława Dyka, tak jak w latach ubiegłych, materiały do homilii na wszystkie niedziele i uroczystości, będziemy poprzedzać sugestiami programowymi, zaczerpniętymi z Programu przepowiadania. Cały materiał jest dostępny w Zeszycie homiletycznym, stanowiącym część Programu duszpasterskiego Kościoła w Polsce na rok 2017/2018.
 
 
Program przepowiadania odnosi się przede wszystkim do przepowiadania homilijnego. Stąd też, z wyjątkiem propozycji przepowiadania seryjnego, każda odsłona programu będzie miała ten sam
układ. Najpierw przedstawiona zostanie krótka charakterystyka danego okresu liturgicznego. Następnie ukazany będzie zarys treści homilii na każdą celebrację eucharystyczną niedziel oraz ważniejszych uroczystości i świąt.
Każda propozycja opatrzona będzie tytułem, który wskazuje na temat danej celebracji. Temat ten uwzględnia wymowę tekstów danej Mszy Świętej oraz problematykę obecnego programu duszpasterskiego. Treść programu została ułożona tak, aby podkreślić główną funkcję homilii, jaką jest wprowadzenie w celebrowane (obchodzone) misterium Chrystusa. Chodziło też o to, aby wskazać na podstawową zawartość rzeczową homilii, jaką stanowią: słowo Boże, celebracja liturgiczna oraz życie Kościoła. Stąd też każda propozycja składać się będzie z trzech części odpowiadających
wskazanej powyżej treści. W pierwszej przedstawiona będzie zatem synteza słowa Bożego zawartego w tekstach świętych, a tym samym odsłonięte zostanie misterium danej celebracji. W drugiej odsłonie będzie chodziło o powiązanie słowa Bożego z celebracją liturgiczną – o rozpoznanie misterium Chrystusa obecnego w obrzędach liturgicznych. W trzeciej części zaś pojawi się wskazanie na życie chrześcijanina przemienionego przez Ducha Świętego – przedstawienie tego, jak obchodzone w liturgii misterium Chrystusa znajduje swoją kontynuację w życiu wierzących.
W wielu miejscach propozycji przepowiadania przytoczone zostaną myśli ojców Kościoła czy też stwierdzenia Katechizmu Kościoła katolickiego, które współbrzmią z tekstami danej celebracji. W niektórych partiach materiału pojawią się odniesienia do Dyrektorium homiletycznego (dalej skrót: DH), które podaje ważne wskazówki odnośnie do przepowiadania homilijnego. Należy podkreślić, że przedstawiona propozycja to nie gotowe homilie, lecz jedynie zarys ich głównej treści. Wskazaną treść należałoby zatem rozwinąć, zaktualizować antropologicznie (uwzględnić szczególne potrzeby danej wspólnoty wierzących), a następnie opracować pod względem formalnym.
 
 
Okres Adwentu: „Przekształcająca moc Ducha Świętego przyspiesza przyjście Królestwa”
 
W Adwencie wspólnota wierzących, która gromadzi się na Eucharystii, celebruje w wierze zbawcze misteria Chrystusa i wchodzi w bezpośrednią relację z Jego Osobą. Adwent, oznaczający również „przybycie”, wskazuje na Eucharystię jako miejsce przychodzenia Boga, który swoją obecnością
pragnie przemienić człowieka i uczynić go „uczestnikiem Boskiej natury” (2 P 1, 4). Eucharystia łączy w sobie pierwsze przyjście Jezusa (bo jest uobecnieniem tego misterium) oraz Jego ostateczne przyjście w paruzji. Eschatologiczny wymiar historii zbawienia (dominujący głównie w pierwszej części Adwentu) jest obecny w każdej celebracji liturgicznej. Każda Eucharystia jest bowiem „głoszeniem śmierci Pana, aż przyjdzie” (1 Kor 11, 26). Każda Eucharystia jest aktualizacją zbawczych wydarzeń dokonanych w historii oraz ich eschatologicznego wypełnienia. To wszystko staje się w liturgii przedmiotem doświadczenia jej uczestników (por. DH 79). Każda Eucharystia zawiera też w sobie nieustanne, „eschatologiczne” wołanie Oblubienicy i Ducha: „Przyjdź, Panie Jezu!” (Ap 22, 17.20; 1 Kor 16, 22). Eucharystia jest wezwaniem do czuwania i zarazem wysiłkiem oczekiwania na Pana, który przyjdzie. Celem propozycji przepowiadania na ten okres jest ukazanie, jak Bóg mocą Ducha Świętego uzdalnia nas do tworzenia nowego świata i przyspieszania w ten sposób powtórnego przyjścia (por. 2 P 3, 12-13; KKK 1107). Nasze oczekiwanie nie jest wówczas bierne, lecz polega na czynnym zaangażowaniu się w przemianę świata mocą otrzymanego Ducha. Pierwsze przyjście Jezusa nie spełniło jeszcze bowiem wszystkich obietnic Boga i oczekiwań człowieka. Dopiero cząstka ludzkości wkroczyła na drogę zbawienia. Odnowienie człowieka i świata dokonało się dopiero w zalążku w Jezusie Chrystusie – nowym Adamie. My wszyscy ciągle oczekujemy na pełny udział w tej odnowie – na pełny udział w życiu przyniesionym przez Jezusa (por. Rz 5, 12-21; 1 Kor 15, 20-28. 45-49; Kol 1, 18; Flp 3, 20-21). Stąd też jesteśmy wezwani, aby we współpracy z Duchem Świętym otrzymanym na chrzcie, bierzmowaniu i Eucharystii urzeczywistniać „nowe niebo i ziemię nową” (por. Rz 8, 19-25; Iz 65, 17; 66, 22; 2 P 3, 13; Ap 21, 1).
 
 
Okres Narodzenia Pańskiego: „Wszystkim tym, którzy je przyjęli, dało moc, aby się stali
dziećmi Bożymi”
 
Jednym z głównych wymiarów tego okresu liturgicznego jest „święta wymiana”, której Ojciec dokonał „dla nas i dla naszego zbawienia” przez Syna w Duchu Świętym. Jezus Chrystus przyjął nasze śmiertelne człowieczeństwo (sarks – J 1,14), które w Nim doznało wyniesienia do chwały Bóstwa w godzinie Jego przejścia z tego świata do Ojca (por. J 13, 1). Ta przedziwna wymiana
jest darem i propozycją dla całej ludzkości. Ten dar zbawienia przyjmujemy teraz przez wiarę i sakramenty, zwłaszcza przez chrzest i Eucharystię. Pan, który po swoim zmartwychwstaniu „jest Duchem” (1 Kor 3, 17), działa zbawczo w sakramentach, posługując się materialnymi znakami, które są dostępne dla naszej zmysłowej percepcji. W ten sposób daje nam udział w swoim Bóstwie
i uzdalnia do egzystowania w sposób właściwy synom Bożym. To głównie w Eucharystii uobecnia się misterium tych świąt: odwieczne Słowo Boga wyszło z Trójcy Świętej i weszło w nasz stworzony i bytujący w czasie świat, aby nas na nowo doprowadzić do bycia w Bogu. Celem propozycji przepowiadania na okres Narodzenia Pańskiego jest zatem podkreślenie, jak w „tu i teraz” Eucharystii dokonuje się odnowa ludzkości – jak poprzez działanie Ducha Świętego wierzący są wciągnięci w ten proces przedziwnej wspólnoty losu Chrystusa i każdego człowieka. To Duch Święty sprawia, że misterium Wcielenia staje się dla nas dostępne. To dzięki Jego działaniu w celebracji aktualizuje się Jego pierwsze przyjście i antycypuje przyjście przyszłe i ostateczne.
Ten, którego Duch zrodził w łonie Maryi, staje się obecny w geście ofiary. To Duch Święty aktualizuje misterium zbawienia i uświęcenia, które dokonało się raz jeden w historii, i pomaga w ten sposób wejść w życie Boga Trójjedynego.
 
 
Okres Wielkiego Postu: Duch Święty w tym czasie zbawienia odnawia nas i pociąga
do umiłowania krzyża
 
Wielki Post jest czasem, w którym Kościół poprzez wiarę i nawrócenie uczestniczy w misterium Chrystusa, który dla nas czyni doświadczenie na pustyni, pości, zwycięża pokusy, wybierając drogę mesjańskiego sługi pokornego i cierpiącego aż po krzyż. Chrystus wydaje się za Kościół, uświęca go i przemienia, a Kościół ze swej strony pozwala się formować Chrystusowi i w ten sposób duchowo zmartwychwstaje. Wielkopostne zaangażowanie chrześcijan zmierza do podtrzymywania i doskonalenia świętości otrzymanej na chrzcie świętym. Okres ten ma zatem przede wszystkim charakter chrystologiczny, a także sakramentalny (z podkreśleniem chrztu i pokuty). W cyklu B, który celebrujemy w tym roku, dominuje aspekt chrystologiczny. Układ czytań Lekcjonarza pomaga w głębszym przyswojeniu paradygmatu śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, podkreślając w ten sposób temat Paschy Chrystusa, w której Bóg zawarł z nami Nowe Przymierze. Celem propozycji
przepowiadania na okres Wielkiego Postu jest ukazanie roli Ducha Świętego, którego mocą Nowe Przymierze w nas się dokonuje. Oczywiście chodzi tu nie tyle o katechezę o Duchu Nowego Przymierza, ile o doprowadzenie do doświadczenia Ducha Świętego w misterium Eucharystii oraz w liturgii życia. Tym samym zostaną przedstawione implikacje, jakie Nowe Przymierze ma w życiu wierzących. Chodzić tu będzie o wskazanie konkretnej drogi naśladowania krzyża Pana, aby „umrzeć wraz z Nim” i razem „z Nim powstać z martwych” (por. Kol 3, 1-4). Należy pamiętać przy tym, aby nie oddzielać krzyża od zmartwychwstania. Są to dwa aspekty tego samego misterium i stąd trzeba
je traktować jako nierozłączne. Krzyż bowiem jest już godziną chwały Jezusa (por. J 12, 20-36), a Zmartwychwstały będzie zawsze ukazywał się ze śladami męki (por. J 20, 24-29). Należy pamiętać, że „wywyższenie” (Iz 52, 13; J 12, 23) Jezusa odnosi się nie tylko do Jego zmartwychwstania i Jego wstąpienia do Ojca, lecz także dokonuje się na krzyżu (por. DH 44). Takie samo itinerarium odnosi się do życia chrześcijan.
 
Okres wielkanocny: „Dzieci, weźmijcie Ducha Świętego”
 
Misterium odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Ojca, które celebruje się podczas Triduum Paschalnego, zostaje potem niejako przedłużone w celebracji okresu wielkanocnego, kończącego się uroczystością Pięćdziesiątnicy. Te pięćdziesiąt dni tworzy jakby jeden dzień wielkiego święta.
Należy pamiętać, aby w celebracjach tego okresu kontemplować za pomocą jednego spojrzenia całe misterium paschalne: mękę Pana, Jego zmartwychwstanie, Jego wniebowstąpienie i zesłanie Ducha Świętego. Zatem nawet jeśli czytania Lekcjonarza pierwszych czterech niedziel okresu Wielkanocy
skupione są na wydarzeniu zmartwychwstania i dają okazję do głębszej katechezy na temat Chrystusa, to należy pamiętać, aby wydarzenie to interpretować w świetle krzyża oraz w perspektywie wniebowstąpienia i zesłania Ducha. Celebracja eucharystyczna stanie się wówczas okazją do ogłoszenia i ponownego rozpoznania obecności Zmartwychwstałego we wspólnocie wierzących i do wzywania Ducha Świętego, który doprowadza ich do duchowego zmartwychwstania. Okres Wielkanocy „jest życiem w obecnej, Boskiej mocy Chrystusa, która uzdalnia do heroizmu w życiu moralnym” (O. Casel).
Poszczególne niedziele są również okazją do pogłębienia katechezy zawartej w tekstach świętych Wigilii Paschalnej. Dobrze przygotowana homilia może zatem w cyklu siedmiu niedziel pogłębić różne aspekty jednego misterium paschalnego. Celem propozycji przepowiadania na ten okres liturgiczny będzie ukazanie wielkiego dzieła Ducha Świętego, który wprowadza wierzących w komunię z Ojcem i Synem oraz buduje wspólnotę Kościoła. Chodzić tu będzie o przypomnienie, że to Duch Święty daje uczestnikom zgromadzenia liturgicznego możliwość przeżywania misterium paschalnego Chrystusa w sposób najgłębszy z możliwych. Duch Pana w celebracji eucharystycznej
nieustannie odnawia w wierzącym i w całym Kościele paschalne dary radości, pokoju, miłości i jedności. W ten sposób wspólnota ochrzczonych zgromadzona wokół zmartwychwstałego Pana zostaje odnowiona przez Ducha, który jest duszą zmartwychwstania Jezusa i tych wszystkich, którzy są zjednoczeni z Nim przez wiarę. W taki też sposób Duch Święty wprowadza ich w zrozumienie i duchowe poznanie misterium paschalnego Chrystusa.
„Począwszy od piątej niedzieli Wielkanocy, dynamika czytań przesuwa się z celebracji zmartwychwstania Pańskiego na przygotowanie do kulminacji okresu Wielkanocy – nadejścia Ducha Świętego w Pięćdziesiątnicę. Fakt, że wszystkie czytania z Ewangelii w owe niedziele pochodzą z mowy Chrystusa na zakończenie Ostatniej Wieczerzy, podkreśla ich głęboko eucharystyczne
znaczenie. Czytania i modlitwy dają homiliście sposobność do omówienia roli Ducha Świętego w bieżącym życiu Kościoła” (por. DH 55). W programowaniu przepowiadania pomaga świadomość, że pierwsze czytanie celebracji poszczególnych niedziel wielkanocnych, zaczerpnięte z Dziejów Apostolskich, z niedzieli na niedzielę przedstawia życie i rozwój pierwotnego Kościoła, który żyje Paschą Pana. Pierwsze czytanie jedynie pośrednio łączy się z pozostałymi tekstami Lekcjonarza. Zatem Ewangelia dnia i związane z nią drugie czytanie stanowią jakby alternatywną ścieżkę tematyczną. W poniższej propozycji pójdziemy drogą wskazaną przez Ewangelię i drugie czytanie. Niektóre czytania z Dziejów Apostolskich (zawierające mowy kerygmatyczne) mogą być w tym przypadku dla homilisty przykładem stylu, w jakim należy głosić misterium paschalne (por. DH 53).
 
 
Okres zwykły w ciągu roku (cykl B): Im bardziej wyrzekamy się siebie, tym „bardziej stosujemy się do Ducha”
 
Ewangelia według św. Marka ma swoistą dynamikę, na którą homilista powinien zwrócić uwagę. W centrum zainteresowania Marka stoją dwa aspekty teologiczne: z jednej strony – objawienie Jezusa jako Mesjasza i Syna Bożego, z drugiej zaś – uczniowie, którzy koncentrują się na ziemskiej wizji Mesjasza i nie rozumieją Chrystusowego wezwania: „Jeśli ktoś chce pójść za Mną, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje” (Mk 8, 34). Stąd też w Ewangelii pojawia się motyw ociężałości uczniów, a jednocześnie Jezusowe wezwanie do ufności i naśladowania Go. Stylem życia Chrystusa jest krzyż: Jezus zwycięży, tracąc życie, i uratuje ludzkość na szubienicy złoczyńców. Dlatego właśnie cała Ewangelia Marka kończy się wyznaniem pod krzyżem: „Zaprawdę jest On Synem Bożym”.
Celem propozycji przepowiadania na ten okres będzie zatem ukazanie Ducha Świętego, który w celebracji liturgicznej przekonuje wierzących do przyjęcia logiki Jezusowego życia i służby – do zaakceptowania „zgorszenia” krzyżem i pójścia drogą wyrzekania się siebie. Chodzi o przeprowadzenie uczestników liturgii drogą wiary, która pomoże pokonać własne opory i zaskoczenie
wobec słów oraz czynów Jezusa i doprowadzi ich do uznania w Jezusie własnego Mistrza i Pana. Nawrócenie ukazane w Ewangelii według św. Marka nie jest bowiem nawróceniem moralnym (choć także je zakłada), lecz nawróceniem do Boga objawionego w mesjańskich wyborach Jezusa. Gdy
myślimy na sposób Boży, a nie na sposób ludzki (por. Mk 8, 33), wówczas „stosujemy się do Ducha” (Ga 5, 25). W propozycji przepowiadania uwzględniona zostanie także inna ważna cecha cyklu B, jaką jest „przytoczenie Janowej opowieści o cudzie rozmnożenia chleba i ryb oraz późniejsza mowa
o chlebie życia (niedziele XVII–XXI). Nasuwa to homiliście sposobność do mówienia przez kilka tygodni o Chrystusie jako Chlebie żywym, który karmi nas zarówno swoim słowem, jak i Ciałem oraz Krwią” (DH 144). W świetle Janowej perykopy otwiera się także droga do ukazania działania Ducha
Świętego w liturgii eucharystycznej. Ponieważ w okresie zwykłym w ciągu roku drugie czytanie Lekcjonarza nie łączy się treściowo z pozostałymi, nie będzie ono brane pod uwagę w poniższym programie przepowiadania.