FORUM HOMILETYCZNE
Posłani w pokoju Chrystusa. Wprowadzenie do Programu homiletycznego – rok 2021/2022
01/11/21
Program homiletyczny przewidziany na rok 2021/22 został przygotowany przez zespół teologów oraz duszpasterzy. Wykorzystano tu inspiracje płynące z DH, które zachęca do wiązania homilii z nauką zawartą w Katechizmie Kościoła katolickiego (dalej KKK). Zgodnie ze wskazaniami członków i konsultorów Komisji Duszpasterstwa KEP ważnym punktem odniesienia dla programu homiletycznego stała się treść adhortacji apostolskiej Benedykta XVI Sacramentum caritatis.
ks. Leszek Szewczyk (redakcja)
„Ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie” (J 6, 57). Te słowa Jezusa sprawiają, iż możemy pojąć, jak tajemnica, w którą wierzymy i którą celebrujemy staje się, przez wewnętrzną dynamikę, zasadą nowego życia w nas oraz formą chrześcijańskiej egzystencji. Przystępując bowiem do Ciała i Krwi Jezusa Chrystusa, stajemy się uczestnikami życia Bożego na sposób coraz bardziej dojrzały i świadomy (Sacramentum caritatis, 70; dalej SC). Powyższe słowa Benedykta XVI stanowią bezpośrednią inspirację dla programu homiletycznego przewidzianego na rok 2021/22, który korzystając z metodologii przyjętej we wspomnianej adhortacji apostolskiej, podejmuje tematykę Eucharystii jako tajemnicy posłania i chrześcijańskiego świadectwa. Temat powyższy przyjmuje również postać hasła: „Posłani w pokoju Chrystusa”.
„Eucharystia jest celebracją paschalnego misterium Chrystusa, z którego «czerpią moc wszystkie sakramenty i sakramentalia» (KL 61). Celebracja Eucharystii, zwłaszcza w niedzielnej wspólnocie parafialnej, jest epifanią Kościoła, gdyż w pewien sposób przedstawia «widzialny Kościół ustanowiony na całej ziemi» (KL 26). Budowanie i umacnianie jedności wspólnoty parafialnej dokonuje się w czasie niedzielnej Eucharystii dzięki słowu Bożemu
i sakramentalnej Komunii Świętej” (Cz. Krakowiak).
Poprzez trzyletni program duszpasterski skoncentrowany na Eucharystii Kościół w Polsce stara się pogłębić pobożność eucharystyczną. Problematyka ta w kontekście pandemii koronawirusa staje się jeszcze bardziej aktualna. Ograniczenie dostępu do Eucharystii i związane z nim udzielenie długotrwałej dyspensy od uczestnictwa w niedzielnej Mszy Świętej dla wielu duszpasterzy i wiernych świeckich stało się doświadczeniem niezwykłym.
Dało temu wyraz Prezydium Konferencji Episkopatu Polski w Liście do kapłanów na Wielki Czwartek 2020 roku: „Doświadczenia, w których uczestniczymy, są czasem, w którym On jest obecny, działa i przechodzi drogą Paschy wśród nas i dla nas. Przechodzi może niezauważalnie i jakby bezowocnie, bo pośród mrocznych okoliczności, przyjmując słabość, cierpienie, odrzucenie, osamotnienie i niezrozumienie. Przechodzi z nami przez wielorakie doświadczenia cierpienia, choroby i śmierci, które budzą w nas lęk i paraliżują. Jezus wytycza jednak drogę z perspektywą zmartwychwstania i życia – drogę paschalną, wpisaną w nasz chrzest. Podobnie jak poznali ją apostołowie, tak obecnie doświadczamy jej my, przeżywamy lęki i mamy opory wobec misterium paschalnego (por. Mt 16, 22). Jednocześnie ta właśnie Pascha – Jezusa i Kościoła – jest dla nas podstawowym światłem i zaczynem, by odnowić i przyjąć sens naszego życia i towarzyszących nam wydarzeń. Uczymy się tego z pokorą.
Możliwe, że te szczególne Eucharystie, które przeżywamy w ogromnym osamotnieniu i wyciszeniu, oraz czas przeżyty na adoracji eucharystycznej, staną się zaczynem odnowy naszej obecności i posługi w życiu diecezji, parafii, wspólnot życia konsekrowanego i w domach formacyjnych”.
Benedykt XVI w adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis zaznacza, że „im żywsza jest wiara eucharystyczna, tym głębsze jest uczestnictwo w życiu Kościoła poprzez świadome przylgnięcie do misji, jaką Chrystusa powierzył swoim uczniom” (SC 6). Dobrze przeżywana niedzielna Eucharystia bezpośrednio wpływa na zaangażowanie poszczególnych osób i całych rodzin w życie rodziny, parafii i społeczeństwa. Staje się tajemnicą posłania i chrześcijańskiego świadectwa. Dobitnie wyraził to Święty Franciszek Salezy w słowach: „Jedna dobrze przeżyta Komunia Święta zdolna jest zmienić nas w świętych i doskonałych”. To Eucharystia stopniowo przemienia człowieka powołanego przez łaskę do tego, by był na obraz Syna Bożego. „Tu ujawnia się cała wartość antropologiczna radykalnej nowości przyniesionej przez Chrystusa w Eucharystii: kult oddawany Bogu nie może być w ludzkiej egzystencji ograniczony do szczególnego prywatnego momentu, ale ze swej natury zmierza
do przeniknięcia każdego aspektu rzeczywistości człowieka (…). Staje się tym samym nowym sposobem przeżywania wszystkich okoliczności życia, w którym każdy szczegół jest wyniesiony, gdyż jest doznawany w kontekście więzi z Chrystusem, jako ofiara składana Bogu” (SC 71).
Program homiletyczny przewidziany na rok 2021/22 został przygotowany przez zespół teologów oraz duszpasterzy. Wykorzystano tu inspiracje płynące z DH, które zachęca do wiązania homilii z nauką zawartą w Katechizmie Kościoła katolickiego (dalej KKK). Zgodnie ze wskazaniami członków i konsultorów Komisji Duszpasterstwa KEP ważnym punktem odniesienia dla programu homiletycznego stała się treść adhortacji apostolskiej Benedykta XVI Sacramentum caritatis.
Propozycje zawarte w niniejszym programie powinny pozwolić przeżywać Eucharystię jako tajemnicę wiary autentycznie celebrowaną, w pełnej świadomości, że intellectus fidei w Kościele pozostaje w pierwotnym związku z czynnością liturgiczną. Ponieważ „źródłem naszej wiary i liturgii eucharystycznej jest bowiem samo wydarzenie: dar, jaki Chrystus uczynił z samego siebie w tajemnicy paschalnej” (SC 34).
Układ poszczególnych jednostek homilijnych jest taki sam i odzwierciedla propozycję wskazaną przez DH. „Homilię kształtuje bardzo prosta dynamika: jest ona refleksją nad znaczeniem czytań i modlitw z danej celebracji w świetle tajemnicy paschalnej i prowadzi zgromadzenie do celebracji eucharystycznej, w której zebrani uczestniczą wspólnie w owej tajemnicy” (DH 15).
Zaproponowane tematy poszczególnych jednostek uwzględniają zarówno wymowę tekstów biblijnych i liturgicznych danej Mszy Świętej, jak i problematykę obecnego programu duszpasterskiego.
Pierwszy etap homilii to interpretacja czytań i modlitw z celebracji w taki sposób, że ich znaczenie zostaje ukazane przez pryzmat śmierci i zmartwychwstania Pana (DH 12). W niniejszym programie znajdują się również fragmenty nauczania ojców Kościoła.
Drugi etap to powiązanie słowa Bożego z celebracją liturgiczną – rozpoznanie misterium Chrystusa obecnego w obrzędach liturgicznych. Ta „część homilii przygotowuje wspólnotę do celebrowania Eucharystii i do rozpoznania, że w tejże celebracji zgromadzeni naprawdę biorą udział w tajemnicy śmierci i zmartwychwstania Pana” (DH 13).
Etap trzeci ma na celu wskazanie, jak członkowie wspólnoty, przemienieni przez Eucharystię, mogą w swoim powszednim życiu nieść Ewangelię w świat. Homilista powinien uwydatnić skutek celebrowanej Eucharystii, jej następstwa dla codziennego życia (DH 14).
Podejmując tematykę tegorocznego programu duszpasterskiego Posłani w pokoju Chrystusa, homiliści powinni zachęcać słuchaczy do świadectwa chrześcijańskiego życia. Należy przy tym pamiętać, że zachęty moralne zawarte w homilii (imperatyw moralny) powinny być wyprowadzone z orędzia o zbawczym działaniu Boga przez Chrystusa (indykatyw zbawczy) oraz zaproszenia do osobistego przylgnięcia do Niego. Wymagania stawiane człowiekowi
przez Boga winny być zawsze poprzedzone doświadczeniem Jego działania w życiu człowieka i dlatego są w pełni zrozumiałe tylko w kontekście historiozbawczym. Spełnienie Bożej woli dokonuje się tylko wtedy, kiedy człowiek harmonijnie łączy słuchanie tego, co Bóg mówi o sobie, z wprowadzaniem przykazań w życie.
We współczesnym przepowiadaniu słowa Bożego dostrzega się formułowanie ogólnikowych i nieuzasadnionych napomnień oraz brak uwzględniania wieloznaczności ludzkiego życia. Element etyczny jest istotny i niezastąpiony przez inne treści w wypowiedzi kaznodziejskiej. Nieuwzględnianie go w tworzywie kaznodziejskim grozi doprowadzeniem słuchaczy albo do formalizmu i dewocji w praktykach religijnych i kulcie, albo do moralizatorstwa,
jeżeli poprzestanie się wyłącznie na oddziaływaniu słownym, bez powiązania z głębią życia religijnego. Tymczasem być chrześcijaninem oznacza w pierwszym rzędzie być dzieckiem Bożym, nowym stworzeniem esse christianum, a moralizatorstwo w przepowiadaniu polega na mówieniu o christianum agere, bez wskazania najpierw na christianum esse. Czerpiące z inspiracji biblijnych głoszenie słowa Bożego nie polega na przekazywaniu kodeksu zachowań moralnych, lecz na budowaniu wiary o personalnym i dialogicznym charakterze. Odpowiedź, jakiej człowiek udziela Bogu, polega przede wszystkim na osobowej więzi ze Stwórcą. Jak bowiem uczy Benedykt XVI, „u początku bycia chrześcijaninem nie ma etycznej czy jakiejś wielkiej idei, ale natomiast spotkanie z wydarzeniem, z Osobą, która nadaje życiu nową perspektywę, a tym samym decydujące ukierunkowanie” (Deus caritas est, 1).
W zakończeniu niniejszego wprowadzenia warto przytoczyć słowa jednego z pierwszych współtwórców tematycznego planowania homilii, ks. Mieczysława Brzozowskiego, na temat wykorzystania programu homiletycznego w praktyce duszpasterskiej. „W warunkach polskich (…) tematy poszczególnych homilii niedzielnych i świątecznych określane są przez Komisję
Episkopatu ds. Duszpasterstwa Ogólnego (…) i jako takie obowiązują wszystkich przepowiadających. Należy jednak podkreślić, że normą obowiązującą są jedynie ściśle określane tematy, nie zaś gotowe wzorce drukowane na łamach czasopism homiletycznych. Stąd też każdy homilista, po zapoznaniu się z wyznaczonym przez episkopat tematem, winien przede wszystkim samodzielnie nadać mu najwłaściwszy kształt odpowiadający osobowości
głoszącego oraz potrzebom konkretnych słuchaczy”.
Okres Adwentu: Celebrując co roku liturgię Adwentu, wierni odnawiają gorące pragnienie Jego drugiego Przyjścia (KKK 524)
Okres Adwentu przygotowuje wiernych na przyjście Pana w łaskach świąt Narodzenia Pańskiego oraz na Jego przyjście na sąd u kresu czasów. Między dwoma widzialnymi przyjściami Chrystusa, w dziejach i na końcu czasów, odbywa się niewidzialne przyjście tu i teraz (św. Bernard). Przyjście Zbawiciela przynosi dobro wiernym, jeśli tylko zechcą przez wiarę i sakramenty przyjąć łaskę, którą Chrystus wyjednał, i swoim postępowaniem realizują Jego wolę (św. Karol Boromeusz).
W kolejne niedziele Adwentu czytania z Ewangelii mają charakterystyczną cechę: „odnoszą się do przyjścia Pana na końcu czasów (pierwsza niedziela), do Jana Chrzciciela (druga i trzecia niedziela), do wydarzeń, które bezpośrednio przygotowały przyjście Pana (czwarta niedziela). Czytania ze Starego Testamentu stanowią proroctwa o Mesjaszu i o czasach mesjańskich, zwłaszcza z Księgi Izajasza. Czytania z pism apostolskich zawierają napomnienia i hymny pochwalne zgodnie z różnymi cechami charakterystycznymi tego okresu” (WLM 93). Wierni przez uczestnictwo w przygotowaniu pierwszego przyjścia Zbawiciela odnawiają gorące pragnienie Jego drugiego Przyjścia (KKK 524).
Wydarzenia ostatnich miesięcy w wielu osobach wywołują lęk i niepewność. Wielu wierzących doświadczyło choroby, a nawet śmierci bliskiej osoby. Właśnie dlatego w Adwencie powinno się zachęcać wiernych do otwarcia serc na nadzieję, którą przynosi Chrystus. Niech oczekiwanie na spełnienie tej nadziei umocni naszą wiarę, stając się źródłem pokoju serca, oraz przyczyni się do przemiany nie tylko pojedynczych osób, rodzin i ojczyzny
(Apel Prezydium KEP na czas Adwentu, 26.11.2020 r.)
W okresie Adwentu homilista ma okazję przypomnieć, że życie chrześcijanina powinno być przepełnione nadzieją i prowadzić do nawrócenia ku Bogu. Czas oczekiwania należy wypełnić czuwaniem i modlitwą. Z nadziei wypływa chrześcijańska radość, która ma być połączona z pobożnym życiem. Całe przygotowanie do paruzji prowadzi do miłości, która jest „więzią doskonałości” (Kol 3,14). Miłość czerpana z Eucharystii uzdalnia do dawania świadectwa w codziennym życiu. Jezus przez swoje przyjście, przez „dar z siebie samego rozpoczął czas eschatologiczny” (SC 31).
Liturgia Adwentu uwzględnia przygotowanie chrześcijańskie na ostateczne przyjście Chrystusa. Rzeczywistością, która przynależy do Kościoła pielgrzymującego w czasie ku pełnemu ukazaniu się zwycięstwa Chrystusa zmartwychwstałego, są sakramenty, a szczególnie Eucharystia, która jest tajemnicą posłania i chrześcijańskiego świadectwa.
Okres Narodzenia Pańskiego: Dać „świadectwo radości ze spotkania z Jezusem i umiłowaniem Go poprzez konkretne uczynki miłosierdzia” (Admirabile signum, 9)
W okresie Narodzenia Pańskiego wierzący rozważają tajemnicę Wcielenia i kontemplują Słowo Boże, które zechciało przyjąć nasze człowieczeństwo, aby dać ludziom udział w swoim Bóstwie (DD 77). Święta Bożego Narodzenia pełnią bardzo ważną rolę w życiu każdego człowieka wierzącego, bowiem „po obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód wspomnienia Narodzenia Pańskiego i Jego pierwszych wystąpień” (ONRLiK 32).
Czytania i modlitwy przewidziane w okresie Narodzenia Pańskiego często akcentują motyw prawdziwego Światła, które przychodzi do wierzących w Jezusie Chrystusie. Przez „tajemnicę Wcielonego Słowa zajaśniał oczom naszej duszy nowy blask Twojej światłości” (I prefacja o Narodzeniu Pańskim).
Homilista ma okazję, w czasach licznych ograniczających człowieka ciemności, zwrócić uwagę na dynamikę światła danego przez Boga (DH 111). Już pierwsi chrześcijanie dostrzegali wewnętrzny związek łączący Wcielenie z tajemnicą paschalną (Flp 2,5-11). Msza odprawiana w nocy świeci blaskiem wigilii paschalnej, co wyraźnie można dostrzec w tekstach kolekt z obu tych wielkich uroczystości. W uroczystość Narodzenia Pańskiego celebrans modli się słowami „Boże, Ty sprawiłeś, że ta najświętsza noc zajaśniała blaskiem prawdziwej światłości”, a w Wielkanoc: „Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc jaśnieje blaskiem zmartwychwstania Pańskiego” (DH 116).
Przed homilistą, głoszącym słowo Boże w okresie Narodzenia Pańskiego, stawiane jest zadanie doprowadzenia wspólnoty wiernych do ofiary eucharystycznej, w której uobecnia się tajemnica paschalna. Homilista otrzymuje wyraźną wskazówkę w słowie „dzisiaj”, które powtarza się często w tekstach liturgicznych z Narodzenia Pańskiego. „W tej celebracji uobecnia się tajemnica narodzin Chrystusa, lecz tak jak Jego pierwsze przyjście można ją
dostrzec jedynie oczami wiary. Wielkim znakiem dla pasterzy było po prostu ubogie dziecko leżące w żłobie, a jednak wracali oni, wielbiąc i sławiąc Boga za to, co zobaczyli. Oczami wiary musimy patrzeć na tego samego Chrystusa narodzonego dzisiaj pod postaciami chleba i wina” (DH 117).
Papież Franciszek w liście apostolskim o znaczeniu i wartości żłóbka Admirabile signum zaznacza: „Obserwując gwiazdę, mądrzy i bogaci władcy ze Wschodu udali się do Betlejem, aby poznać Jezusa i ofiarować mu dary w postaci złota, kadzidła i mirry. Również te dary mają znaczenie alegoryczne: złoto oddaje cześć królewskości Jezusa; kadzidło jego boskości; mirra jego świętemu człowieczeństwu, które zazna śmierci i pochówku. Patrząc na tę scenę w żłóbku, jesteśmy wezwani do refleksji na temat odpowiedzialności każdego chrześcijanina za bycie ewangelizatorem. Każdy z nas staje się przynoszącym Dobrą Nowinę tym, których spotykamy, dając świadectwo radości ze spotkania z Jezusem i umiłowaniem Go poprzez konkretne uczynki miłosierdzia” (n. 9).
Homilista, wskazując na Chrystusa jako światłość świata, powinien zachęcić słuchaczy do wchodzenia w paschalną tajemnicę odkupienia poprzez „dzisiaj” celebracji eucharystycznej, która jest tajemnicą posłania i chrześcijańskiego świadectwa. Może również zachęcić słuchaczy do naśladowania Maryi, Matki Jezusa, która „zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu” (Łk 2, 19) (DH 119).
Wielki Post: Gorliwiej słuchając słowa Bożego i trwając na modlitwie, przez pokutę przygotowujemy się do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych (List okólny Kongregacji Kultu Bożego o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych, nr 6)
Wielki Post jest okresem przysposabiającym umysły i serca ludu chrześcijańskiego do właściwego celebrowania Triduum Paschalnego i Pięćdziesiątnicy Paschalnej. Czytania biblijne z okresu wielkopostnego nabierają najgłębszego sensu w relacji do tajemnicy paschalnej, do której celebrowania nas przygotowują. Dlatego dostarczają dogodnej sposobności do praktycznego zastosowania fundamentalnej zasady wyłożonej w Dyrektorium homiletycznym: czytania mszalne należy odnosić do ich centrum, czyli tajemnicy paschalnej Jezusa, w głąb której wkraczamy dzięki celebrowaniu sakramentów paschalnych (DH 57).
Teksty liturgiczne Wielkiego Postu zawierają bardzo mocne akcenty chrzcielne. Dlatego już Konstytucja o liturgii zaleca, aby tak w katechezie, jak i w liturgii tego okresu szerzej uwzględnić elementy chrzcielne przez przypominanie chrztu lub też przygotowanie do niego (KL 109). Jeszcze wyraźniej mówi o tym List okólny Kongregacji Kultu Bożego o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt Paschalnych, który wskazuje, że katechumeni przez „wybranie i przez skrutynia oraz katechezę są doprowadzani do sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia; wierni zaś, gorliwiej słuchając słowa Bożego i trwając na modlitwie, przez pokutę przygotowują się do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych” (nr 6).
W Lekcjonarzu cyklu C jako czytania z Ewangelii wybrane zostały teksty św. Łukasza, przedstawiające sposób chrześcijańskiego nawrócenia o charakterze moralnym. Niedziele tego cyklu tworzą katechezę na temat pojednania. Ten temat swój główny punkt znajduje w celebracji Paschy, która jest najwyższym szczytem naszego pojednania z Ojcem. W roku liturgicznym C podkreślony zostaje pokutny charakter Wielkiego Postu. Sobór Watykański II
odwołuje się do pokutnych elementów tego okresu i stwierdza, że w katechezie „oprócz świadomości społecznych skutków grzechu należy wiernym wpajać rozumienie natury pokuty, która polega na odrzuceniu grzechu jako zniewagi Boga. Trzeba też zwrócić uwagę na rolę Kościoła w dziele pokuty i kłaść nacisk na potrzebę modlitwy za grzeszników” (KL 109). Czytania mszalne z roku C mają na celu wspieranie wiernych w głębszym otwarciu
się na tajemnicę paschalną poprzez pokutę i nawrócenie. Ewangelie pierwszych dwóch niedziel roku C poruszają tematykę kuszenia i przemienienia Jezusa, a w trzy kolejne niedziele tego cyklu czytania poświęcone są tematowi nawrócenia. Niedziele cyklu C ukazują głęboką katechezę na temat pokuty i pojednania. Swój szczyt osiągnie ona w celebracji Paschy, która jest znakiem najwyższego pojednania nas z Ojcem. Oto w jaki sposób przedstawia się wielkopostna katecheza na temat pokuty i wynikające z niej duchowe itinerarium, które mają przebyć wierzący (S. Dyk).
Homilista w tym okresie powinien przypomnieć słuchaczom, że chrzest i pokuta stanowią dwa filary wielkopostnej drogi, widzianej jako pełne pojednanie człowieka z Bogiem. Przepowiadanie w tym okresie powinno mieć bardziej parenetyczny wymiar, a tematyka nawrócenia i wiary może odwoływać się do zasadniczego tematy tegorocznego programu duszpasterskiego, czyli posłania i chrześcijańskiego świadectwa, które wynikają z doświadczenia bogactwa Eucharystii. Chrześcijanie są „posłani w pokoju Chrystusa”,
a czas Wielkiego Postu wzywa do wierności zobowiązaniom wynikającym ze chrztu.
Triduum Paschalne: Eucharystia ma moc uświęcającą „przez łaskę, wypływającą z paschalnego misterium męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa” (KL 61)
Największe misteria ludzkiego odkupienia sprawuje Kościół co roku, począwszy od Mszy wieczornej Wielkiego Czwartku, aż do nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania. Czas ten słusznie jest określany jako „Triduum Chrystusa ukrzyżowanego, pogrzebanego i zmartwychwstałego” (św. Augustyn).
Ofiara Mszy Świętej i modlitwy zgromadzenia liturgicznego otrzymują swoją skuteczność na mocy misterium paschalnego Chrystusa. Liturgia sakramentów i sakramentaliów ma moc uświęcającą „przez łaskę, wypływającą z paschalnego misterium męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa” (KL 61).
W „Eucharystii zawiera się całe duchowe dobro Kościoła, a mianowicie sam Chrystus, nasz Pascha” (Eucharisticum misterium, 6). Kościół uczy, że „ile razy zbiera się społeczność dla sprawowania Eucharystii, zwiastuje śmierć i zmartwychwstanie Pana w nadziei Jego chwalebnego przyjścia. Najbardziej jednak ujawnia to zgromadzenie w dzień Pański, w tym mianowicie dniu tygodnia, w którym Pan zmartwychwstał i w którym, na podstawie tradycji
apostolskiej, jest sprawowana w Eucharystii w sposób specjalny tajemnica paschalna” (Eucharisticum misterium, 25).
Homilijna interpretacja tekstów czytań w celebracji liturgicznej powinna się zawsze dokonywać w odniesieniu do misterium paschalnego (WLM 5). Wszystkie teksty czytań mszalnych są bowiem oświetlone przez będące w centrum celebracji liturgicznej misterium paschalne (DH 16). Zwłaszcza perykopy ewangelijne powinny być interpretowane przez głosiciela słowa Bożego w świetle misterium paschalnego Jezusa, Jego czynów i nauki oraz
Pojmowane jako ponowne wyjaśnienie Paschy. Wyraźną wskazówkę dotyczącą paschalnych inspiracji przepowiadania homilijnego podaje Dyrektorium homiletyczne, które zaleca, aby homilista mówił „o czytaniach i modlitwach z celebracji w taki sposób, że ich znaczenie zostaje ukazane przez pryzmat śmierci i zmartwychwstania Pana. Uderzające jest, jak ściśle czytania i homilia łączą się w tym ujęciu, do tego stopnia, że niewłaściwe odczytanie fragmentów biblijnych może się odbić ujemnie na zrozumieniu homilii” (DH 12).
Zadaniem głosiciela słowa Bożego jest takie interpretowanie tekstów czytań mszalnych, „żeby obwieszczać tajemnicę paschalną, jak i prowadzić ludzi do wejścia w tę tajemnicę poprzez celebrację Eucharystii” (DH 21).
Triduum Paschalne daje homiliście znakomitą sposobność do przeprowadzenia paralel między Pismem Świętym a Eucharystią. Słowo i Eucharystia ściśle przynależą do siebie i nie można zrozumieć pierwszego bez drugiej. Eucharystia otwiera wierzących na zrozumienie Pisma Świętego, a Pismo Święte oświeca i wyjaśnia tajemnicę eucharystyczną (DH 54).
Podczas Triduum Paschalnego homilista powinien zachęcić słuchaczy do przemiany życia oraz zachęcić do skorzystania z sakramentu pokuty i pojednania. „Ostatnie słowo należy wszak do miłości miłosiernej” (Benedykt XVI). W tych szczególnych dniach homilista powinien zachęcać wiernych do pełnego przylgnięcia do planów Ojca niebieskiego, odnowienia zgody na wolę Bożej oraz chrześcijańskiego świadectwa życia. „Sugestywne obrzędy Wielkiego Czwartku i Wielkiego Piątku, bogate w modlitwę milczenie Wielkiej
Soboty oraz uroczysta Wigilia Paschalna umożliwiają pogłębienie sensu i wartości naszego powołania chrześcijańskiego, które wypływa z Misterium Paschalnego, i skonkretyzowania go w wiernym naśladowaniu Chrystusa we wszystkich okolicznościach życia, jak uczynił to On sam, aż po wielkoduszny dar naszego życia” (Benedykt XVI).
Okres Wielkanocny: Wielkanoc jest „Świętem świąt”, „Uroczystością uroczystości”, tak jak Eucharystia jest Sakramentem sakramentów (KKK 1169)
Wielkanoc jest „najbardziej uroczystą z uroczystości” (DD 76). „Pięćdziesiąt dni od Niedzieli Zmartwychwstania do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego obchodzi się z wielką radością, jako jeden dzień świąteczny, co więcej, jako «wielką niedzielę»” (ONRLiK). Przepowiadanie słowa Bożego w okresie wielkanocnym powinno zawierać przypomnienie, że Chrystus pokonał śmierć i otworzył bramy wiecznego życia, przywrócił nam utracone dziecięctwo
Boże, zawarł z ludźmi Nowe Przymierze. Homilista powinien pamiętać, że misterium Paschy Chrystusa zostało dokonane w perspektywie naszego udziału w nim i dokonało się dla naszego zbawienia. Proklamacja misterium paschalnego i udział wiernych w nim realizuje się najmocniej w Eucharystii, która jest „naszą Paschą”.
Okres Wielkanocy daje homiliście „niejedną sposobność do tego, żeby na podstawie samych tekstów biblijnych omawiać mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa jako centralne treści Pisma Świętego. Jest to szczególny okres liturgiczny, w którym homilista powinien podkreślać wiarę Kościoła w to, co jest sednem jego przepowiadania: że Jezus Chrystus umarł za nasze grzechy „zgodnie z Pismem” (1 Kor 15,3) i że powstał z martwych trzeciego dnia „zgodnie z Pismem” (1 Kor 15, 4) (DH 51).
Homilista w tym okresie ma możliwość (zwłaszcza w pierwsze trzy niedziele), przekazania różnych wymiarów lex credendi Kościoła w tym szczególnym czasie. Treści Katechizmu Kościoła katolickiego dotyczące zmartwychwstania (KKK 638–658) są w istocie objaśnieniem wielu kluczowych tekstów biblijnych, które czyta się w okresie Wielkanocy (DH 52). W czytanych w okresie wielkanocnym fragmentach Dziejów Apostolskich znajdują
się najwcześniejsze nauczanie apostolskie oraz opis skutków zmartwychwstania Jezusa i oddziaływania tego faktu na życie wspólnoty chrześcijańskiej, co pozwala homiliście oznajmić wiernym, że ta sama moc wciąż działa pośród nich (DH 53). Dyrektorium homiletyczne zaleca homiliście przeprowadzanie paralel między Pismem Świętym a Eucharystią. Właśnie w trakcie „łamania chleba” – upamiętniającego Jezusowy całkowity dar z siebie na ostatniej wieczerzy i potem na krzyżu – uczniowie zdali sobie sprawę, że ich
serca płoną, kiedy zmartwychwstały Pan otwiera im umysły na rozumienie Pisma. Podobnego sposobu rozumienia należy sobie życzyć i dzisiaj (DH 54).
Na wzajemne powiązanie homilii oraz Eucharystii wskazuje również papież Benedykt XVI w Verbum Domini. Z przekazów dotyczących zmartwychwstania można wnioskować, „że samo Pismo daje nam wskazówki, pozwalające dostrzec jego nierozerwalny związek z Eucharystią (…). Słowo i Eucharystia tak ściśle przynależą do siebie, że nie można zrozumieć pierwszego bez drugiej: słowo Boże staje się sakramentalnym ciałem w wydarzeniu eucharystycznym. Eucharystia otwiera nas na zrozumienie Pisma Świętego, tak jak Pismo Święte oświeca i wyjaśnia tajemnicę eucharystyczną” (VD 55) (DH 54). Na koniec okresu wielkanocnego homilista powinien wskazywać na rolę Ducha Świętego w bieżącym życiu Kościoła i każdego człowieka. Wynika to z dynamiki tekstów czytań mszalnych, które przesuwają się w kierunku kulminacji okresu wielkanocnego, czyli nadejścia Ducha Świętego w Pięćdziesiątnicę.
Wszystkie czytania z Ewangelii w ostatnie niedziele okresu wielkanocnego pochodzą z mowy Chrystusa na zakończenie Ostatniej Wieczerzy, co „podkreśla ich głęboko eucharystyczne znaczenie” (DH 55).
Wielkanocna postawa to pewność wiary, że Bóg nie pozostawia człowieka samego z jego grzechem i śmiercią. Uwalnia go od nich przez swego Syna Jezusa Chrystusa. Dzięki Niemu wierzący potrafi na tym świecie – mimo przerażających zdarzeń i miejsc – żyć bez rozpaczy i zwątpienia, bo nie postrzega ich jako definitywne, ostateczne. Wielkanocna postawa to niewzruszona nadzieja, że Bóg zwycięża, a stworzeniom udziela swego miłosierdzia w obfitości. Zaś poprzez bramę śmierci, która należy do życia, wprowadza człowieka w przyszłość: w życie wieczne i w zmartwychwstanie. Wielkanocna postawa to świadomość, że Jezus Chrystus żyje we wspólnocie Kościoła. Jest z nim zwłaszcza w godzinie Eucharystii i towarzyszy mu (W. Skworc). Wielkanoc jest „Świętem świąt”, „Uroczystością uroczystości”, tak jak Eucharystia jest Sakramentem sakramentów (Wielkim Sakramentem) (KKK 1169).
Okres zwykły: Otrzymaliśmy obfitość miłosierdzia Chrystusa i bez żadnych ograniczeń powinniśmy się nim dzielić z innymi (DH 145)
W okresie zwykłym dominują coniedzielne wyznanie wiary oraz formacja duchowych i moralnych postaw członków Kościoła. Taka jest myśl przewodnia tego okresu. Ewangelie synoptyczne, czytane systematycznie przez okres trzech lat w niedziele okresu zwykłego, dają obrazowy opis wszystkich dobrych rzeczy, które Jezus uczynił w czasie, kiedy nauczał, uzdrawiał i pocieszał. Chrystus żyje w Kościele i nadal głosi swe przesłanie. „Jest obecny
w swoim słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo Święte, wówczas On sam mówi” (KL 7). Każde czytanie Ewangelii zbliża nas do misterium Chrystusa, każde daje o Nim świadectwo. Streszczeniem i podsumowaniem całej naszej wiary Kościoła jest Eucharystia. Homilista w okresie zwykłym wielokrotnie ma sposobność do głoszenia, że wiara Kościoła karmi się w szczególny sposób przy stole Eucharystii. „Wzbudzona przez głoszenie słowa Bożego, dzięki łasce wiara karmi się i wzrasta w spotkaniu ze zmartwychwstałym Panem,
które realizuje się w sakramentach” (SC 6).
Trzyletni lekcjonarz na okres zwykły przedstawia wiernym tajemnicę Chrystusa zgodnie z tym, jak została ona ujęta w Ewangeliach Mateusza, Marka i Łukasza. Homiliście może dopomóc w przygotowaniach przyjrzenie się strukturze czytań na okres zwykły. Dyrektorium poniżej prezentuje to, co we Wprowadzeniu do Lekcjonarza powiedziano o owej strukturze, poczynając od Ewangelii (DH 140). Poszczególne lata także się różnią, ponieważ przekazują
naukę właściwą każdej z Ewangelii synoptycznych. Homilista powinien strzec się pokusy traktowania każdej Ewangelii niedzielnej jako niezależnej całostki. Znajomość ogólnej struktury i charakterystycznych cech każdej Ewangelii pomoże mu w zrozumieniu tekstu (DH 142).
Nauka właściwa Ewangelii Łukaszowej dotyczy przede wszystkim łagodności i gotowości do wybaczenia, które znamionowały działalność Chrystusa. Wszyscy, którzy spotykają Jezusa między rozpoczęciem Jego posłannictwa a Jego drogą do Jerozolimy – od Piotra (V niedziela) po Zacheusza (XXXI niedziela) – uświadamiają sobie, że potrzebują przebaczenia i wielkiego miłosierdzia Bożego. Motyw miłosierdzia Bożego występuje w ciągu całego roku w szeregu opowieści charakterystycznych dla Ewangelii Łukaszowej: o jawnogrzesznicy (XI niedziela), o miłosiernym Samarytaninie (XV niedziela), o zaginionej owcy i synu marnotrawnym (XXIV niedziela), o dobrym łotrze(XXXIV niedziela). Pojawiają się także ostrzeżenia dla tych, którzy nie okazują miłosierdzia: przekleństwa i błogosławieństwa (VI niedziela), historia bogatego głupca (XVIII niedziela) oraz przypowieść o bogaczu i Łazarzu (XXVI
niedziela). Ewangelia Łukasza, pisana dla pogan, podkreśla, że miłosierdzie Boga sięga poza Jego naród wybrany i obejmuje tych, którzy pozostawali wykluczeni. Wątek ten przewija się przez te niedziele i niesie dla nas ostrzeżenie, kiedy zbieramy się na celebrowanie Eucharystii: otrzymaliśmy obfitość miłosierdzia Chrystusa i bez żadnych ograniczeń powinniśmy się nim dzielić z innymi (DH 145).
W Ewangelii wg św. Łukasza Jezus przedstawiony jest przede wszystkim jako Zbawiciel, Król i Pan. Jezus Łukasza jest miłosiernym Zbawicielem i prorokiem potężnym w słowie i czynie. Łukasz jest także ewangelistą zbawienia w historii. Homilista powinien pamiętać, że śledząc Ewangelię Łukasza, znajduje się wobec historii zbawienia rozpoczętej
w konkretnym czasie oraz miejscu i mającej momenty kulminacyjne w Jerozolimie. Dlatego
w przepowiadaniu homilijnym powinno się ukazywać także aktualizacyjny i soteriologiczny wymiar misteriów Jezusa. Posłudze homilijnej powinno przyświecać Łukaszowe zdanie: „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli” (Łk 4, 21). W cyklu liturgicznym C homilista ma przekazać wiernym podstawowe orędzie Łukasza: Jezus jest centrum wszelkiego czasu; w Nim wypełniły się obietnice dane Izraelowi; w Nim wypełniła się przyszłość zbawienia otwartego dla całej ludzkości; to wypełnienie dokonuje się dzisiaj
w wierze, gdy słucha się Jego słów i tym samym wkracza na Jego drogę posłuszeństwa Ojcu; w ten sposób Jego historia staje się teraźniejszością każdej epoki i uobecnia się w życiu każdego człowieka, który przyjmuje ją z wiarą i żyje nią w swoim czasie (S. Dyk).
Benedykt XVI zachęca, „by wychodząc od trzyletniego cyklu lekcjonarza, przedstawiano wiernym w sposób właściwy homilie tematyczne, w których omówiono by w ciągu roku liturgicznego wielkie zagadnienia wiary chrześcijańskiej. Treść do nich należy czerpać w sposób pewny z Magisterium w oparciu o cztery «filary» określone przez Katechizm Kościoła katolickiego i niedawno ogłoszone Kompendium, a więc: wyznanie wiary, celebracja
misterium chrześcijańskiego, życie w Chrystusie, modlitwa chrześcijańska” (SC 46).
Dyrektorium homiletyczne wskazuje, że brak spójnej całości niedziel okresu zwykłego może okazać się wyzwaniem dla homilisty. „Homilista nie powinien poczuwać się do obowiązku wyjaśniania każdego z czytań ani konstruowania sztucznych łączników między nimi. Zasadą jednoczącą jest objawienie i celebrowanie paschalnej tajemnicy Chrystusa na zgromadzeniu liturgicznym. W daną niedzielę drogę ku tej tajemnicy może wskazać czytanie z Ewangelii, ukazane w świetle nauki właściwej danemu ewangeliście. Homilista może nadto przeprowadzić refleksję nad związkiem między fragmentem z Ewangelii, czytaniem ze Starego Testamentu i psalmem responsoryjnym albo oprzeć swoją homilię przede wszystkim na czytaniu z listu apostolskiego”. Powinien podążać za jednym wątkiem, prowadzącym lud Boży w głąb tajemnicy życia, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, która uobecnia się w celebracji liturgicznej (DH 149).
Dzięki niej „Bibliotekę Kaznodziejską” będziesz otrzymywał regularnie, w specjalnej cenie i z bezpłatną wysyłką! Sprawdź, jakie dodatkowe korzyści przygotowaliśmy dla Prenumeratorów.