listopad/grudzień 2022

Za zgodą Komisji Duszpasterstwa KEP, tak jak w latach ubiegłych, materiały do homilii, przygotowywane dla naszej redakcji, będziemy poprzedzać fragmentami sugestii programowych, zaczerpniętymi z Programu homiletycznego. Cały materiał jest dostępny w Zeszycie homiletycznym, stanowiącym jeden z pięciu tomów Programu duszpasterskiego Kościoła w Polsce na rok 2022/2023.
 
 
Poniższy tom „Programu duszpasterskiego” przeznaczony jest dla tych, którzy sprawują posługę głoszenia słowa Bożego w liturgii. Przedstawione tu materiały zostały opracowane w taki sposób, aby być praktyczną pomocą w stworzeniu niedzielnej i świątecznej homilii. Każda z propozycji zawierać będzie trzy aspekty treściowe, które stanowić powinny zasadniczy budulec współczesnej homilii: słowo Boże, liturgię, życie Kościoła. W części pierwszej (pt. Wyjaśnienie tekstów świętych – odsłonięcie obchodzonego misterium) ukazana zostanie synteza czytań mszalnych. Niekiedy pojawi się tu także odwołanie do tekstów Mszału. Słowo Boże zostanie także odniesione do Chrystusa, który wypełnia je w swoim życiu i dziele. Część druga (pt. Rozpoznanie misterium Chrystusa obecnego w obrzędach liturgicznych) będzie podkreśleniem tego, jak słowo Boże urzeczywistnia się w liturgii, jak celebracja liturgiczna uobecnia historię zbawienia, jak Chrystus objawiony w Piśmie Świętym pociąga wiernych do siebie i uzdalnia do naśladowania swego wzoru. W części trzeciej (pt. Wskazanie na życie Kościoła uświęconego w Eucharystii) chodzić będzie o ukazanie życia Kościoła przemienionego przez Ducha Świętego w liturgii – o przedstawienie tego, jak historia zbawienia poświadczona w słowie Bożym znajduje swoją kontynuację w życiu wierzących. Należy podkreślić, że przedstawione poniżej materiały nie są gotowymi homiliami. Stanowią natomiast podstawowy zarys ich treści. Ukazaną treść należy zatem rozwinąć, zaktualizować antropologicznie (uwzględnić szczególne potrzeby danej wspólnoty wierzących) oraz opracować pod względem formalnym.
Opracowanie, które trzymamy obecnie w ręku wkomponowuje się także w założenia obecnego Programu duszpasterskiego pt. Wierzę w Kościół Chrystusowy. Tematyka ta jest kompatybilna z funkcją homilii, która jest głoszona przede wszystkim po to, aby uczestnikom zgromadzenia liturgicznego pomóc w owocnym przeżyciu Mszy św. Tym samym homilia jest naturalnym i skutecznym narzędziem wyznawania wiary w Kościół i budowania Kościoła. To Eucharystia przecież jest przestrzenią, w której Kościół nieustannie się tworzy i dojrzewa w świętości. Gdy zgromadzenie słucha słowa Bożego i jednoczy się z Panem w Komunii św. upodabnia się do swojej Głowy i zaczyna żyć Jego dążeniami (por. Flp 2, 5). To w Eucharystii przekonujemy się, że Pan mieszka w swym Kościele. To w niej dojrzewa nasza wiara, że historia zbawienia trwa w obecnym życiu Kościoła. Eucharystia jest także streszczeniem i podsumowaniem całej naszej wiary. Tym samym uczy nas wierności Kościołowi, co z właściwą sobie intuicją wyraził św. Ireneusz: „Nasz sposób myślenia zgadza się z Eucharystią, a Eucharystia ze swej strony potwierdza nasz sposób myślenia” (KKK 1327). W poniższych propozycjach starano się uwzględnić przede wszystkim następujące elementy obecnego Programu duszpasterskiego: aktywna obecność Boga pośród nas, obfitość darów Bożych obecnych w liturgii i nie tylko, sposoby przeżywania wiary we wspólnocie, obrona wiarygodności Kościoła poprzez świadectwo życia jego członków, kształtowanie postaw wspólnoto-twórczych, itp.
Okres Adwentu
W adwentowej liturgii Kościół celebruje obecność Pana pośród siebie oraz odnawia gorące pragnienie Jego drugiego Przyjścia (KKK 524). Każda Eucharystia łączy w sobie pierwsze przyjście Jezusa (bo jest uobecnieniem tego misterium) oraz Jego ostateczne przyjście w Paruzji. Eucharystia jest przychodzeniem Boga, który przemienia człowieka i czyni go „uczestnikiem Boskiej natury” (2 P 1, 4). Tak odnowiony człowiek przyczynia się do odnowy świata i przyspiesza Paruzję. Celem przepowiadania w tym okresie jest rozważanie i przyjęcie czterech specyficznie chrześcijańskich postaw. Stanowią one cechy Kościoła prawdziwie Chrystusowego: czujne oczekiwanie na ponowne przyjście Chrystusa na ziemię, nieustający proces nawrócenia i pokuty, radość paschalną oraz ufną wiarę polegającą na relacji z Bogiem jako osobą. Taki podział odpowiada poszczególnym niedzielom Adwentu i staje się naturalną okazją do pogłębienia świadomości wiernych, że Bóg mocą Ducha Świętego uzdalnia nas do tworzenia nowego świata i przyspieszania w ten sposób powtórnego Przyjścia (por. 2 P 3, 12–13; KKK 1107). Nadto Adwent to okres przygotowujący lud chrześcijański na łaski, które zostaną znów udzielone w tym roku w obchodach wielkiej uroczystości Narodzenia Pańskiego („Dyrektorium homiletyczne”, nr 78). Wskażemy zatem kolejno na dar pokoju (I niedziela), sprawiedliwości (II niedziela), radości (III niedziela) i nadziei (IV niedziela).
 
Okres Narodzenia Pańskiego
W okresie Narodzenia Pańskiego Kościół uświadamia sobie, że Wcielony i Uwielbiony Pan jest w nim obecny i działa zbawczo. W ten sposób daje nam udział w swoim Bóstwie i uzdalnia do egzystowania w sposób właściwy synom Bożym. Ta zbawcza obecność Wcielonego Pana w Kościele objawia się najbardziej skutecznie w sakramentach, głównie zaś w Eucharystii. Podczas Mszy św.  uobecnia się misterium tych Świąt: Odwieczne Słowo Boga wyszło z Trójcy Świętej i weszło w nasz stworzony i bytujący w czasie świat, aby nas na nowo doprowadzić do bycia w Bogu. Celem propozycji przepowiadania na okres Narodzenia Pańskiego jest podkreślenie jak w „tu i teraz” Eucharystii dokonuje się odnowa ludzkości – jak manifestuje się odnowiony Kościół, jak wierzący są wciągnięci w ten proces przedziwnej wspólnoty losu między Chrystusem a każdym człowiekiem. Kościół jawi się tutaj jako dzieło Bosko-ludzkie i stanowi misterium, którego nie sposób ogarnąć rozumem i dlatego „domaga się wiary”. To dzięki zbawczej obecności Chrystusa i obfitości Bożych darów Kościół „wart jest wiary”. W przepowiadaniu tego okresu liturgicznego warto zatem odwoływać się do hasła Programu duszpasterskiego: „Wierzę w Kościół Chrystusowy. Przybytek Boga z ludźmi”.
 
Okres Wielkiego Postu
Wielki Post jest czasem, w którym Kościół poprzez wiarę i nawrócenie uczestniczy w misterium Chrystusa, który dla nas czyni doświadczenie na pustyni, pości, zwycięża pokusy, wybierając drogę mesjańskiego sługi pokornego i cierpiącego aż po krzyż. Chrystus wydaje się za Kościół, uświęca go i przemienia, a Kościół ze swej strony pozwala się formować Chrystusowi i w ten sposób duchowo zmartwychwstaje. W cyklu A wielkopostne zaangażowanie chrześcijan zmierza do podtrzymywania i doskonalenia świętości otrzymanej na chrzcie świętym. „Wchodzimy w przeżywanie wędrówki chrzcielnej, niemal w ponowne przemierzanie drogi katechumenów, tych którzy przygotowują się do przyjęcia chrztu, aby ożywić w sobie na nowo ten dar i sprawić, aby nasze życie odzyskało wymogi i zobowiązania wypływające z tego sakramentu, na której wkraczamy w Jego śmierć i zmartwychwstanie, aby mieć życie” (Benedykt XVI). Dla wszystkich członków Kościoła jest to więc czas szczególny służący do wejścia w głąb sakramentu chrztu, do pójścia dalej w rzeczywistość nowego życia w Chrystusie. Jest to czas „na odnowienie łask chrzcielnych i oczyszczenie otrzymanej wiary” („Dyrektorium homiletyczne”, nr 69). W homiliach warto odnieść się do następujących założeń obecnego „Programu duszpasterskiego”, jakim jest np. „podkreślenie zbawczej wartości Kościoła, poprzez ukazanie środków zbawczych, jakimi dysponuje: «Kościół zachęca słuchających do wierzenia i wyznawania wiary, przygotowując ich do chrztu, wyrywa z niewoli błędu i wciela w Chrystusa, aby przez miłość ku Niemu dorastali do pełności»” (KK 17).
 
Triduum Paschalne
Święte Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego jest szczytem całego roku liturgicznego. W celebracji liturgicznej wspominamy misterium paschalne, przez które Chrystus dokonał dzieła odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Ojca: umierając zwyciężył naszą śmierć i zmartwychwstając przywrócił nam życie (por. KL 5). W tych dniach przez sprawowanie tego misterium w znakach liturgicznych i sakramentalnych Kościół jednoczy się wewnętrznie z Chrystusem i mocą Ducha przeżywa to, co On przeżył. Celebracja Triduum Paschalnego stanowi także najbardziej istotny etap duchowej drogi członków Kościoła, którzy są wezwani do tego, aby dzień po dniu stawać się prawdziwymi uczniami Chrystusa. Celem propozycji przepowiadania na te święte dni jest wprowadzanie w sedno misterium paschalnego i pomoc w odtworzeniu go we własnym życiu.
 
Okres Wielkanocy
Okres Wielkanocy jest czasem ogłaszania i ponownego rozpoznania obecności Zmartwychwstałego we wspólnocie wierzących i do wzywania Ducha Świętego, który zwłaszcza w Eucharystii doprowadza członków Kościoła do duchowego zmartwychwstania. Celebracje liturgiczne poszczególnych niedziel są również okazją do pogłębienia katechezy zawartej w tekstach świętych Wigilii Paschalnej. Celem propozycji przepowiadania na ten okres liturgiczny będzie ukazanie wielkiego dzieła Ducha Świętego, który wprowadza wierzących w komunię z Ojcem i Synem oraz buduje wspólnotę Kościoła. Chodzić tu będzie o przypomnienie, że Duch Święty udziela uczestnikom zgromadzenia liturgicznego możliwości przeżywania misterium paschalnego Chrystusa w sposób najgłębszy z możliwych. Duch Pana w celebracji eucharystycznej nieustannie odnawia w wierzącym i w całym Kościele paschalne dary radości, pokoju, miłości i jedności. W ten sposób wspólnota ochrzczonych zgromadzona wokół zmartwychwstałego Pana zostaje odnowiona przez Ducha, który jest duszą zmartwychwstania Jezusa i tych wszystkich, którzy są zjednoczeni z Nim przez wiarę. Dzięki temu Kościół staje się „światem pojednanym”, okrętem, który „żegluje pomyślnie na tym świecie, biorąc tchnienie Ducha Świętego w rozpięty żagiel krzyża Pana” (KKK 845).
 
Okres zwykły w ciągu roku
Niedzielne czytania okresu zwykłego cyku A są szczególnie zasadne, aby posłużyć do przekazania homilijnego pouczenia o Kościele. W Ewangelii Mateusza Jezus ukazany jest jako Nauczyciel głoszący królestwo Boże. W ten sposób jawi się On jako nowy Mojżesz – dawca nowego Prawa. Na kanwie tego odniesienia do Mojżesza Jezus często polemizuje z ludem Izraela, krytykując jego niewierność, partykularyzm itp. Dlatego miejsce Izraela zajmie teraz nowy lud Boży, czyli Kościół Jezusa, wspólnota, która ma się kierować przede wszystkim kategoriami miłości. We wspólnocie tej szczególne miejsce zajmuje Dwunastu, a przede wszystkim Piotr.
Okres zwykły tego cyklu jest zatem okazją, aby przedstawić takie aspekty życia Kościoła, jak: uczniostwo, misyjność, otwartość, przebaczenie, upomnienie braterskie, wiara, ufność, troska o siebie nawzajem, dzielenie się miłością, gotowość do cierpienia. W homiliach warto odnieść się do następujących celów obecnego „Programu duszpasterskiego”: „troska o recepcję soborowej wizji Kościoła wspólnotowego, otwartego i służebnego, troska o dobrą komunikację wewnątrz wspólnoty Kościoła, kreowanie przestrzeni dla dialogu i spotkania, zaangażowanie na rzecz większej jedności wewnątrz wspólnoty Kościoła, zwłaszcza na linii duchowni – świeccy oraz między chrześcijanami różnych wyznań, promowanie idei braterstwa, wzajemnej miłości i miłosierdzia wobec «maluczkich», kształtowanie postawy współodpowiedzialności za zbawienie drugiego człowieka, za rozwój Kościoła i urzeczywistnianie jego zbawczej misji w świecie”.
W tym miejscu należy także przypomnieć, że lekcjonarz tego okresu dzieli się na kilka sekcji tematycznych idących po linii Ewangelii wg św. Mateusza. Ewangelia ta zbudowana jest na kanwie pięciu mów Jezusa, które są aluzją do pięciu ksiąg Mojżesza zawierających Prawo Starego Przymierza. Tematem przewodnim tych mów jest podkreślenie innego aspektu królestwa Bożego. Mowy te (choć nie zawsze w całości) zostały wykorzystane w strukturze lekcjonarza okresu zwykłego cyklu A. Choć poszczególne sekcje lekcjonarza nie pokrywają się precyzyjnie z tymi mowami, to można w nich znaleźć rozwinięcie tematyki mów Jezusa. W ten sposób strukturę tego cyklu można ukazać następująco: a) Kazanie na górze (Mt 5–7) to mowa programowa kreśląca obraz doskonałego ucznia. Jezus ogłasza tu właśnie nadejście królestwa Bożego (niedziele IV–IX); b) mowa misyjna (Mt 10) to orędzie dotyczące głoszenia Królestwa. Jezus zapowiada tu także prześladowania (niedziele X–XIV); c) zbiór przypowieści o tajemnicy królestwa Bożego (Mt 13) (niedziele XV–XVII); d) mowa eklezjalna (Mt 18). Jezus określa tu reguły, na których powinny opierać się wzajemne relacje uczniów we wspólnocie (niedziele XVIII–XXIV); e) mowa eschatologiczna (Mt 24–25) dotyczy czasów eschatologicznych i odnosi się do udoskonalenia królestwa Bożego (niedziele XXXI–XXXIII).